Certyfikacja ECDL - system zapewniania jakości

Znakomita większość dzisiejszych stanowisk pracy wymaga kompetencji komputerowych. Z jednej strony będą to stanowiska stricte informatyczne takie jak: administrator sieci, programista czy pracownik help-desku komputerowego. Z drugiej zaś będą to wszelkie stanowiska nieinformatyczne, na których wykorzystuje się komputer i odpowiednie oprogramowanie aplikacyjne takie jak: księgowy, sekretarka czy dyrektor. Różne stanowiska wymagają używania różnego oprogramowania, bądź też tego samego, ale na różnych poziomach zaawansowania. Potrzebne jest narzędzie, które umożliwi - przede wszystkim pracodawcom - szybkie i w miarę precyzyjne wartościowanie umiejętności komputerowych u kandydatów do pracy czy u zatrudnionych już pracowników. Walidacja umiejętności komputerowych, potrzebnych na nieinformatycznych stanowiskach pracy musi mieć - ze względu na liczbę potencjalnych kandydatów do certyfikacji - charakter powszechny, być ustandaryzowana i ekonomicznie dostępna. Taka certyfikacja musi być też niezależna od producentów sprzętu czy oprogramowania. W dobie integracji europejskiej czy światowej - winna ona także być niezależna od kraju, w którym jest prowadzona i zaświadczać o takich samych umiejętnościach kandydatów pochodzących z różnych państw, kręgów kulturowych czy o różnym poziomie wykształcenia. Takim certyfikatem jest dziś ECDL (European Computer Driving Licence - Europejski Certyfikat Umiejętności Komputerowych), poza Europą znany jako ICDL (International Computer Driving Licence), wydawany i uznawany w 150 krajach na świecie, który można zdawać w 41 językach (w tym oczywiście po polsku).

Standard szkolenia przygotowującego do egzaminów ECDL ukształtował rynek szkoleń. W latach 2008-2012, w ramach szkoleń dofinansowanych ze środków Unii Europejskiej, przeszkolono kilkaset tysięcy osób, spośród których wiele zakończyło szkolenia certyfikatem ECDL. Egzaminy ECDL stały się podstawowym narzędziem pomiaru skuteczności prowadzonych w projektach szkoleń z kompetencji informatycznych.

Struktura systemu walidacji

Poziom zdawalności egzaminu weryfikuje programy szkoleniowe pod względem opracowanych materiałów, liczby godzin jak i doboru zakresu certyfikacji dla odpowiednich grup docelowych. Przykładowo, ECDL został uznany za wzorzec w kryterium dostępowym w odniesieniu do szkoleń z zakresu ICT dla projektów realizowanych w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, poddziałanie 9.6.2. Na rysunku 1 pokazano strukturę systemu walidacji ECDL. Światowym organem certyfikującym jest Fundacja ECDL w Dublinie, która zawiera umowy z reprezentującymi ją w poszczególnych krajach operatorami krajowymi. W Polsce jedynym takim operatorem jest Polskie Towarzystwo Informatyczne, które do realizacji procesu certyfikacji utworzyło Polskie Biuro ECDL (PB ECDL), kierowane przez Ogólnopolskiego Koordynatora ECDL. Nad jakością procesu czuwa specjalnie w tym celu powołana Komisja ds. Jakości. Jako dodatkowe zabezpieczenie w systemie zapewniania jakości utworzono Komisję Certyfikacji, która nadzoruje całość procesu. Obie komisje - Komisja Jakości i Komisja Certyfikacji są niezależne od Polskiego Biura ECDL i podlegają - tak jak i Polskie Biuro ECDL - bezpośrednio Zarządowi PTI. Dodatkowymi elementami systemu zapewnienia jakości w przypadku PTI są:

koordynatorzy regionalni, którzy sprawują nadzór nad licencjonowanymi egzaminatorami z danego regionu, prowadzą dla nich szkolenia i weryfikują efekty ich pracy poprzez wyrywkową kontrolę plików egzaminacyjnych,
koordynatorzy produktu, którzy nadzorują merytoryczną stronę poszczególnych modułów - poprawiają ewentualne błędy, aktualizują zestawy testów, szkolą koordynatorów regionalnych i egzaminatorów w zakresie "swoich" modułów czy certyfikatów.
wszystkie kraje muszą stosować takie same standardy egzaminowania, nie może być kraju, w którym zdanie egzaminu uznane jest za łatwiejsze lub trudniejsze,
wszystkie centra egzaminacyjne muszą stosować standardy certyfikacji ECDL,
certyfikat ECDL wydany w jednym kraju jest ważny w każdym innym kraju,
karta EKUK2 wydana w jednym kraju musi być akceptowana w każdym innym (kandydat może rozpocząć procedurę certyfikacyjną w jednym kraju, a kontynuować w innym),
certyfikaty wydane w jednym kraju muszą być wizualnie rozpoznawane w innych krajach,
wszystkie testy muszą bazować na autoryzowanych sylabusach ECDL.
międzynarodowym (zewnętrzny nadzór Fundacji ECDL),
narodowym (wewnętrzny nadzór operatora krajowego - w Polsce PTI).
merytorycznej - zakres certyfikowanej wiedzy, baza testów i jej jakość oraz aktualność,
techniczno-organizacyjnej - sposób prowadzenia certyfikacji oraz zapewnienie odpowiednich warunków podczas testowania, przy jednoczesnym zachowaniu niejawności bazy testów.
egzaminy mogą odbywać się jedynie w zaaprobowanych lokalizacjach (laboratoriach egzaminacyjnych),
w każdej chwili operator krajowy lub Fundacja ECDL mają prawo wizytować centrum egzaminacyjne i jego laboratoria,
testy są przeprowadzane zgodnie z procedurami testowymi Fundacji,
centrum musi przechowywać informacje o kandydacie w sposób bezpieczny,
centrum musi zapewnić możliwość zdawania testów osobom, które posiadają kartę EKUK wydaną przez inne centrum,
centrum musi współpracować z co najmniej dwoma licencjonowanymi egzaminatorami ECDL i jednym koordynatorem testów, a każda zmiana musi być zgłaszana operatorowi krajowemu.

Polskie Biuro ECDL zawiera umowy z partnerami z całego kraju, którzy - jako Centra Egzaminacyjne ECDL - realizują egzaminy w swoich Laboratoriach Egzaminacyjnych ECDL. Zarówno centra egzaminacyjne jak i ich laboratoria są weryfikowane pod względem spełniania warunków jakościowych przez Komisję ds. Jakości. Wypełnianie warunków jakościowych opisanych w Standardach Zapewniania Jakości Fundacji ECDL i uzupełnionych o dodatkowe wymogi lokalne, sformułowane przez PB ECDL, sprawdzane jest właśnie przez Komisję ds. Jakości, a przyznawana akredytacja danej jednostki jako centrum bądź laboratorium egzaminacyjnego ważna jest przez rok i musi być co roku odnawiana. Z centrami / laboratoriami egzaminacyjnymi związani są Certyfikowani Egzaminatorzy ECDL, którzy obsługują egzaminy (przygotowanie stanowisk komputerowych, uruchomienie systemu, pilnowanie zdających egzamin kandydatów), a następnie weryfikują odpowiedzi (w części zadań praktycznych, które nie są poddane automatycznej procedurze sprawdzającej). Przygotowaniem, wyszkoleniem i certyfikacją egzaminatorów zajmuje się PB ECDL, które zawiera z nimi umowę licencyjną. Umowa ta musi być odnawiana gdy pojawiają się nowe wersje egzaminów (nowe sylabusy) lub nowe moduły. Od niedawna wprowadzono obowiązek corocznego zdawania przez egzaminatorów Testu Egzaminatora. W przypadku naruszenia przez egzaminatora zasad ustalonych w umowie (szczególnie tych związanych z jakością procesu certyfikacji), PB ECDL może wypowiedzieć umowę w trybie natychmiastowym lub zawiesić ją na kilkamiesięcy (mamy kilka przypadków tego typu rocznie). Egzaminatorzy pozostają także pod opieką koordynatorów regionalnych, którzy poza udzielaniem wsparcia merytorycznego i technicznego, zapewniają wyrywkową kontrolę pracy egzaminatorów (weryfikacja plików egzaminacyjnych, przechowywanych centralnie przez okres 3 lat). Testy mogą być prowadzone i sprawdzane jedynie przez licencjonowanych egzaminatorów ECDL. Licencjonowany egzaminator może współpracować z więcej niż jednym centrum egzaminacyjnym.

Każda osoba przystępująca do egzaminu ECDL prowadzonego przez PTI, musi posiadać konto wsystemie eECDL[1]. Zakładając konto, użytkownik rejestruje swoje dane w elektronicznym systemie egzaminacyjnym, jednocześnie wyraża zgodę na ich przetwarzanie w celach realizacji procesów certyfikacyjnych. Za pośrednictwem konta w systemie eECDL użytkownik ma możliwość planowania swojej ścieżki potwierdzania kompetencji, jak również wnoszenia opłat za te usługi, otrzymywania faktur lub potwierdzeń wpłaty, monitorowania wyników egzaminów, generowania potwierdzeń związanych z zaliczonymi egzaminami, zamawiania certyfikatów, śledzenia statystyk związanych z egzaminami jak również korzystania z wielu innych dodatkowych opcji systemu.

Żeby zdać egzamin, kandydat rejestruje się w systemie eECDL, wprowadza dane, dokonuje wpłaty, znajduje centrum i laboratorium, w którym chciałby zdawać egzamin, ustala dzień i godzinę - przychodzi na egzamin, a przydzielony (wybrany) egzaminator sprawuje nad nim nadzór. Po zakończeniu egzaminu weryfikuje on też poprawność odpowiedzi. Kandydat sprawdzawynik egzaminu w systemie eECDL i zamawia w dogodne dla siebie miejsce certyfikat (jeśli zdał wszystkie egzaminy, niezbędne do jego otrzymania). Zapewnienie jakości jest bardzo ważnym zagadnieniem zarówno dla Fundacji ECDL jak i operatorów krajowych, którzy wspólnie dbają o najwyższą jakość prowadzonych programów certyfikacji.

W roku 2005 Fundacja ECDL wdrożyła System Zarządzania Jakością, bazujący na normie ISO 9001: 2008. Podstawowym dokumentem Fundacji ECDL w tym zakresie są Standardy Zapewniania Jakości, opracowane pierwotnie w roku 1997, które obecnie istnieją już w wersji 6.0. Standardy stanowią ramę, która nie określa szczegółowo wszystkich procesów, ale tworzy możliwość definiowania przez operatorów krajowych własnych standardów wpisujących się w tę ramę. Standardy opisują system zapewniania jakości, niezbędny do uzyskania ciągłości i wzmocnienia globalnej integralności programów certyfikacji ECDL.

Takie same warunki
dla wszystkich

Każdy operator krajowy otrzymuje te standardy a ich przestrzeganie jest obowiązkowe, zastrzeżone w umowie licencyjnej, jaką podpisują z Fundacją ECDL wszyscy operatorzy krajowi, którzy z kolei muszą zadbać o zapisy gwarantujące przestrzeganie tych standardów w umowach z centrami egzaminacyjnymi. Podstawowe zasady określone w standardach są następujące:

System eECDL

Wiele z wymogów Fundacji ECDL dotyczących jakości jest zapewnionych przez system eECDL, niezależnie od tego do kogo Fundacja adresuje dane wymagania. System eECDL poprzez swoją budowę wdraża też bardzo wiele rozwiązań szczegółowych, będących rozwinięciem Standardów Zapewniania Jakości Fundacji ECDL.

Każdy z obszarów wiedzy jaki jest certyfikowany w ramach ECDL podlega konkretnym wymogom, które muszą być spełnione aby była możliwość wdrożenia go do systemu certyfikacji. Wymogi definiowane są na dwóch poziomach:

Poziom międzynarodowy definiuje najważniejsze elementy związane z zapewnieniem jakości oraz jednolitości procesów certyfikacji i musi być bezwzględnie stosowany przez wszystkich partnerów w poszczególnych państwach. Poziom narodowy zapewnia dodatkowe elementy związane z wprowadzeniem zmian dotyczących indywidualnych cech charakterystycznych i występujących w danym kraju. Dzięki zastosowaniu tej dwupoziomowej struktury, certyfikacja spełnia ogólne wymagania zapewnienia jakości oraz, dzięki indywidualizacji na poziomie narodowym, zapewnia dodatkowe elementy związane z wprowadzeniem zmian dotyczących indywidualnych cech charakterystycznych i występujących w danym kraju. Dzięki zastosowaniu tej dwupoziomowej struktury, certyfikacja spełnia ogólne wymagania zapewnienia jakości oraz, dzięki indywidualizacji na poziomie narodowym, zapewnia dodatkowe elementy związane z wprowadzeniem zmian dotyczących indywidualnych cech charakterystycznych i występujących w danym kraju. Dzięki zastosowaniu tej dwupoziomowej struktury, certyfikacja spełnia ogólne wymagania zapewnienia jakości oraz, dzięki indywidualizacji na poziomie narodowym, zapewnia adekwatność procedur do certyfikowanych umiejętności. Wszystkie wymogi dotyczą dwóch najważniejszych warstw:

Zasady działania centrum egzaminacyjnego są następujące:

Egzaminy tylko w autoryzowanych laboratoriach

Egzaminy ECDL odbywają się tylko w autoryzowanych laboratoriach komputerowych, w których zainstalowano i skonfigurowano odpowiednie oprogramowanie dostarczane przez PB ECDL. Laboratorium otrzymuje dostęp do informatycznego systemu egzaminacyjnego, dla swojego pracownika, zwanego dalej administratorem laboratorium. Egzaminator logując się do systemu ma możliwość pobrania aplikacji egzaminacyjnej, za pomocą której można przeprowadzić test z wybranego certyfikatu. Każda aplikacja, po pierwszym uruchomieniu na stanowisku egzaminacyjnym, musi zostać zarejestrowana w systemie egzaminacyjnym, następnie odblokowana do użytku przez administratora z poziomu konta w systemie.

Administrator za pomocą konta w systemie egzaminacyjnym może zarządzać komputerami tymczasowo lub stale, blokując lub odblokowując możliwość uruchamiania egzaminów. PB ECDL posiada pełną elektroniczną bazę autoryzowanych miejsc egzaminowania, wraz z informacjami o każdym egzaminie, jaki został w nich uruchomiony, jak również o planowanych testach. Może również zdalnie zarządzać dostępem do systemu każdego pojedynczego autoryzowanego stanowiska egzaminacyjnego. Są do doskonałe narzędzia, dzięki którym PB ECDL jest w stanie zapewnić odpowiedni poziom jakości na każdym etapie powyższego procesu, co przekłada się również na kolejny proces jakim jest planowanie i przeprowadzenie egzaminu, sprawdzającego kompetencje kandydata.

ECDL a Europejskie
Ramy Kwalifikacji

Certyfikacja ECDL jest przykładem dobrego, istniejącego od wielu lat rozwiązania. Choć nie jest jedyna w swoim zakresie, jest coraz częściej wybierana zarówno przez kandydatów do certyfikacji jak i pracodawców. Komisja Europejska3 przeanalizowała 15 europejskich ram zdobywania i walidacji kompetencji komputerowych (cyfrowych). Obecnie, ze wszystkich rozwiązań tam wymienionych jedynie ECDL jest dostępny w Polsce.

Jakość przede wszystkim

Na naszym rynku są obecne pseudo certyfikaty reklamowane jako europejskie, choć wydawane tylko lokalnie, które zdaje się w domu, albo takie, które otrzymuje się za samo rozpoczęcie zdawania testu (niezależnie od wyniku). Bywają one wybierane przez organizatorów dążących do obniżki kosztów szkoleń kosztem jakości, a absolwenci takich szkoleń kończą kursy z ładnie wyglądającym "europejskim" certyfikatem i 100% zdawalnością, choć ich umiejętności są dalekie od deklarowanych. Każdy certyfikat powinien posiadać próg kwalifikacyjny, poniżej którego certyfikat nie jest wydawany (w ECDL jest to 75% prawidłowych odpowiedzi). Odrębną sprawą jest możliwość wystawienia oceny w ramach danego certyfikatu (co jest dopuszczalne), a odrębną próg graniczny, poniżej którego certyfikat nie jest wydawany (co jest obligatoryjne). System certyfikacji ECDL jest systemem spójnym i spełniającym wszelkie wymagania Europejskich Ram Kwalifikacji. Został opracowany wspólnie z partnerami europejskimi i posiada licencje na stosowanie w krajach Unii Europejskiej. Posiada pełną dokumentację i jasno opisane zasady uzyskiwania certyfikatów, zarówno w obszarze zakresu merytorycznego sprawdzanej wiedzy, jak i procedur egzaminacyjnych, które uwzględniają formalny i nieformalny sposób zdobywania wiedzy informatycznej.

Elastyczność rozwiązań, łatwość zdalnego dostępu w połączeniu z międzynarodowym charakterem i akceptowalnością w krajach Unii Europejskiej czyni ten system niezwykle atrakcyjnym dla użytkownika informatyki. Zdobyte doświadczenia z 16-to letniej eksploatacji i stała współpraca międzynarodowa pozwalają na utrzymanie wysokiej jakości i aktualności w długiej perspektywie czasowej oraz stałe doskonalenie systemu. Rozwiązanie to może stanowić wzorzec dla innych zawodów o równie dużej dynamice zmian i branżowym charakterze, mającym zasięg interdyscyplinarny. Niewątpliwą zaletą rozwiązania jest fakt, że budowa systemu, jego zawartość merytoryczna i zasady rozwoju były wynikiem dyskusji środowiska profesjonalistów uprawiających ten zawód i pod ich kontrolą ten system pozostaje.

dr inż. Jacek Pulwarski

OK ECDL

^{-----------------------------------------------------}

¹ System eECDL - dedykowany, egzaminacyjny system informatyczny, stworzony przez PTI do obsługi systemu certyfikacji ECDL w Polsce - w celu obsługi i kontroli procesów egzaminacyjnych, realizowanych w ramach poszczególnych certyfikatów. System eECDL jest platformą, na której spotykają się wszystkie podmioty biorące udział w procesach egzaminacyjnych: od kandydata i egzaminatora, poprzez użytkowników organizacyjno-technicznych, na użytkownikach wspomagających oraz kontrolujących kończąc. Każdy z dziewięciu rodzajów kont posiada odpowiedni zestaw uprawnień dostępu do poszczególnych funkcji systemu, które umożliwiają mu prowadzenie działań zgodnych z pełnioną funkcją w ramach struktury związanej z certyfikacją w PTI.

² Karta EKUK - karta rejestracyjna do systemu ECDL, niegdyś papierowa, dziś już tylko elektroniczna.

³ Ferrari, A. (2012). Digital Competence in practice: An analysis of frameworks. European Commission, Joint Research Centre, Institute for Prospective Technological Studies, http://ftp.jrc.es/EURdoc/JRC68116.pdf (29.04.2013).